Αρχαία Αμφίπολη

Η Αμφίπολη ιδρύθηκε το 438 π.Χ. από τους Αθηναίους, η περιοχή όμως είχε κατοικηθεί ήδη από την προϊστορική εποχή, όπως μαρτυρούν τα αρχαιολογικά ευρήματα από την περιοχή των εκβολών του Στρυμόνα. Η προοδευτική διείσδυση των Ελλήνων στην θρακική ενδοχώρα ξεκινά από τα μέσα του 7ου π.Χ. αιώνα, με την ίδρυση των ελληνικών πόλεων στις εκβολές του Στρυμόνα.

Μετά τον 4ο αι. π.Χ. η Αμφίπολη αναδείχτηκε σε ισχυρή πόλη του Μακεδονικού βασιλείου με εσωτερική αυτονομία και με σημαντική οικονομική και πολιτιστική άνθιση. Με την κατάκτηση της Μακεδονίας από τους Ρωμαίους (168 π.Χ.) η Αμφίπολη έγινε πρωτεύουσα της Πρώτης Μερίδος της Μακεδονίας. Η Ρωμαϊκή Εποχή ήταν για την Αμφίπολη περίοδος ακμής. Σταθμός της Εγνατίας Οδού και πρωτεύουσα μιας πλούσιας ενδοχώρας, η πόλη αναπτύχθηκε οικονομικά και πολιτιστικά. Γνώρισε βέβαια καταστροφές και λεηλασίες αλλά με την υποστήριξη των Ρωμαίων αυτοκρατόρων, ιδιαίτερα του Αυγούστου και του Αδριανού, παρέμεινε ένα από τα σημαντικά αστικά κέντρα της Μακεδονίας μέχρι την Υστερη Αρχαιότητα.
Οι ανασκαφές έχουν αποκαλύψει μεγάλο μέρος από τα τείχη και ορισμένα από τα ιερά και τα ιδιωτικά και τα δημόσια κτήρια της πόλης.

Η παλαιοχριστιανική Αμφίπολις εντοπίζεται στο μέσον σχεδόν της αρχαίας Αμφίπολης και καταλαμβάνει μικρό τμήμα από την κορυφή του χαμηλού λόφου όπου τοποθετείται η ακρόπολη των κλασικών χρόνων. Οι παλαιοχριστιανικές βασιλικές της Αμφίπολης είναι μικρά κτίσματα σε σχέση με αυτά των Φιλίππων και Θεσσαλονίκης, κοσμούνται όμως με εξαίρετα αρχιτεκτονικά γλυπτά και ψηφιδωτά δάπεδα.

Μονή Τιμίου Προδρόμου

Το μοναστήρι του Προδρόμου στο Μενοίκιο όρος (12 χλμ. από τις Σέρρες) είναι το σημαντικότερο μοναστικό μνημείο της Μακεδονίας εκτός του Αγίου Ορους. Ιδρύθηκε το 1270 και η μακραίωνη ιστορία της είναι συνυφασμένη με την ιστορία της Μακεδονίας. Το 1300 χτίστηκε το καθολικό της με την χορηγία βυζαντινών αυτοκρατόρων και με αυτοκρατορικό πρόσταγμα  η μονή αναγνωρίστηκε ως σταυροπηγιακή και πατριαρχική.

Ο ιδρυτής της οθωμανικής δυναστείας Οσμάν υπέγραψε φιρμάνι που προφύλασσε την μονή μέχρι της συντελείας των αιώνων από αυθαιρεσίες των Τούρκων, προστασία που επισφραγίσθηκε το 1372 με την έκδοση νέου φιρμανίου από τον σουλτάνο Μουράτ Α', που σώζεται στις συλλογές της βιβλιοθήκης της μονής. Παρά το σεβασμό και την ανοχή που οι Οθωμανοί έδειξαν στο μονστήρι, οι πατέρες της μονής το 1518 αναγκάστηκαν να αποστείλουν αντιπροσωπεία τους στο Σουέζ, όπου και ήρθαν σε διαπραγματεύσεις με τον Αλή, Κριτή της Ερυθράς Θάλασσας. Με αυτή τη διπλωματική αποστολή η Ιερά Κοινότητα απεκόμισε ένα αντίγραφο του Ακτιναμέ του Προφήτη Μωάμεθ, γεγονός που σήμαινε ασφάλεια των κεκτημένων της και προστασία για τους επόμενους αιώνες. Ωστόσο αυτά τα προνόμια δεν εμπόδισαν την μονή, με την κήρυξη της Επανάστασης του 1821, να συμμετάσχει ενεργά στον εθνικό αγώνα.

Το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα ήταν μια ιδιαίτερα δημιουργική περίοδος για την Μονή Τιμίου Προδρόμου, ακολουθώντας τη γενικότερη πολιτική κατάσταση φιλελευθεροποίησης του Οθωμανικού καθεστώτος. Η κατάσταση όμως έμελλε να αλλάξει ριζικά από τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα. Η βουλγαρική στρατιωτική παρουσία κατά τις πολεμικές συρράξεις της δεύτερης δεκαετίας του 20ου αιώνα στο χώρο της ανατολικής Μακεδονίας και ειδικότερα στην περιοχή των Σερρών, προκάλεσαν τρομερά δεινά στο μοναστήρι. Αποκορύφωμα της καταστροφής υπήρξαν τα γεγονότα του Ιουνίου του 1917, όταν προσχεδιασμένη λεηλασία από τον υποχωρούντα Βουλγαρικό στρατό στέρησε από την μονή μεγάλο αριθμό των πολυτίμων χειρογράφων της και των ιερών κειμηλίων της. Πολλοί από τους θησαυρούς της βρίσκονται πλέον στην Σόφια, ενώ άλλοι κοσμούν βιβλιοθήκες και μουσεία της Ευρώπης. Την ερήμωση της μονής ολοκλήρωσαν τα γεγονότα του 2ου Παγκοσμίου Πολέμου αλλά και τα δεινά του αδελφοκτόνου εμφυλίου πολέμου που ακολούθησε αμέσως μετά. Μέχρι το 1986 που η μονή επαναλειτούργησε, από γυναικεία αδελφότητα πλέον.

Η μονή είναι ένα θαυμαστό μνημείο του πολιτισμού του μεσαιωνικού ελληνισμού. Στο καθολικό της το σύνολο των σωζομένων τοιχογραφιών καλύπτουν μια περίοδο έξι αιώνων δημιουργίας, αρχής γενομένης από τα θαυμάσια έργα της υστεροβυζαντινής παλαιολόγιας αναγέννησης. Μαζί με τις σωζόμενες εικόνες, τα εκκλησιαστικά κειμήλια, τα χειρόγραφα και τα αντικείμενα της μικροτεχνίας την καθιστούν ένα ζωντανό μουσείο της βυζαντινής και μεταβυζαντινής τέχνης.

Μονή Εικοσιφοίνισσας

Στα όρια των νομών Σερρών-Καβάλας, στην βόρεια πλευρά του κατάφυτου Παγγαίου, σε μια θαυμάσια τοποθεσία, σε υψόμετρο 753μ., βρίσκεται η Μονή της Παναγίας της Εικοσιφοίνισσας. Η ιστορία της οποίας ξεκινά τον 5ο αι. στη θέση Βίγλα, 50μ. ανατολικά της σημερινής Μονής, όπου τα σωζόμενα ερείπια τείχους και πύργου, μαρτυρούν την ύπαρξη αρχαίου μεγάλου φρουρίου. Όλα αυτά εγκαταλείφθηκαν αργότερα, όταν έφθασε εδώ ο πρώτος κτίτορας της Μονής, ο Άγιος Γερμανός (518 μ.Χ.) Τον 11ο αι. κτίσθηκε ξανά το καθολικό της μονής και η μονή έγινε σταυροπηγιακή. Το 1472 αποσύρθηκε σε αυτήν ο Οικουμενικός Πατριάρχης Άγ. Διονύσιος, που θεωρείται ο δεύτερος κτίτορας της. Στην εποχή του το μοναστήρι απέκτησε μεγάλη ακμή και αίγλη. Η δράση των πατέρων της μονής υπέρ των χριστιανικών πληθυσμών προκάλεσε την οργή των Τούρκων, που στις 25 Αυγούστου του 1507 κατέσφαξαν και τους 172 πατέρες της. Στα χρόνια που ακολούθησαν, η μονή έγινε και πάλι πνευματικό και εθνικό κέντρο της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης. Από εδώ ο Εμμανουήλ Παπάς κήρυξε την Επανάσταση στην Μακεδονία.

Στην μονή λειτουργούσε περίφημη Ελληνική Σχολή με ιδιαίτερα αξιόλογη βιβλιοθήκη, μέχρι την λεηλασία της από τους Βούλγαρους το 1917. Κατά το 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο (1943) οι Βούλγαροι ολοκλήρωσαν την καταστροφή, βάζοντας φωτιά και καίγοντας τα οικοδομήματά της. Η ανοικοδόμηση της Μονής άρχισε πραγματικά το έτος 1965 και μέσα σε μια 15ετία κατόρθωσε να έχει τη σημερινή της εμφάνιση.

Αγιος Νικόλαος Ντουτλή (Ελαιώνα)

Το κομψό αυτό βυζαντινό (12ος αι.) εκκλησάκι βρίσκεται 9χλμ. ΒΑ των Σερρών και μιάμιση ώρα πεζοπορίας ΒΔ από τη μονή Τιμίου Προδρόμου, σε γραφική τοποθεσία με άφθονα νερά, που αποτελούσε στο παρελθόν θέρετρο των παλιών Σερραίων. Είναι ένας μικρός τετρακίονος εγγεγραμμένος σταυροειδής ναός με οκτάπλευρο τρούλο. Παρότι αρκετές αρχιτεκτονικές και διακοσμητικές προσθήκες έχουν αλλοιώσει την αρχική μπρφή του, παραμένει ένα όμορφο κτίσμα που φέρνει αρκετά στοιχεία του αριστοκρατικού και διακοσμητικού χαρακτήρα της κομνήνειας τέχνης.